Rüşvet suçu, kamu görevlisi ile bir gerçek kişi arasında gerçekleşmekte ve kamu görevlisinin görevinin gereğini yapması veya yapmaması için belirli bir menfaatin sağlanmasını konu almaktadır. Rüşvet suçu Türk Ceza Kanunu’nda millete ve devlete karşı suçlar bölümünün kamu idaresinin güvenilirliğine karşı işlenen suçlar başlığı içerisinde düzenlenmiştir. Rüşvet suçunun ayırt edici özelliği kamu görevlisinin görevini hakkıyla yerine getirmemesi durumudur.
Rüşvet Suçu ile Benzer Suçların Farkı
Rüşvet suçu yapısı itibariyle zimmet, irtikap, görevi kötüye kullanma ve dolandırıcılık suçlarıyla karıştırılmaya müsaittir.
Rüşvet suçu ve zimmet suçu arasındaki en önemli fark zimmet suçunun failinin bir kişi olmasıdır. Zimmet suçunda fail, görevi gereği kendisine zilyetliği devredilmiş veya koruma yükümlülüğü altında olduğu bir malı zimmetine geçirmektedir. Rüşvet suçu ise çok failli bir suçtur. Rüşvet suçunun failleri rüşvet veren özel kişi ve rüşveti kabul eden kamu görevlisidir. Ayrıca rüşvet suçunda kamu görevlisi görevinin gereğini yerine getirmesi veya getirmemesi için menfaat temin etmektedir.
Görevi kötüye kullanma suçunun temel özelliği ikincil bir suç tipi olmasıdır. Yani kamu görevlisi kendisine yüklenmiş olan göreve aykırı davranışlarda bulunduğunda ve bu davranışları başka bir suça vücut vermediğinde gündeme gelmektedir. Örneğin kamu görevlisinin davranışı rüşvet suçuna vücut veriyor ise görevi kötüye kullanma suçundan bahsetmek mümkün değildir. Yine aradaki bir diğer fark rüşvet suçunda fail sayısının en az iki kişi olmasıdır. Görevi kötüye kullanma suçu ise tek failli bir suç tipidir.
Dolandırıcılık suçu ile rüşvet suçunun arasındaki en önemli fark ise failin niteliği bakımından ortaya çıkmaktadır. Dolandırıcılık suçunun faili her gerçek kişi olabilir. Ancak rüşvet suçunda faillerden birinin kamu görevlisi olması zorunludur. Yine Türk Ceza Kanunu’ndaki düzenleniş yerleri de farklıdır. Dolandırıcılık suçu mal varlığına karşı suçlar bölümü altında düzenlenmişken rüşvet suçu yukarıda açıklandığı üzere kamu idaresinin güvenilirliğine karşı suçlar bölümü altında düzenlenmektedir. Dolandırıcılık suçu hakkında detaylı bilgiye “Dolandırıcılık Suçu” makalesinden ulaşabilirsiniz.
İrtikap suçu ve rüşvet suçu arasındaki en belirgin fark ise yine rüşvetin çok failli bir suç olmasıdır. İrtikap suçu ise tek failin bulunduğu bir suç tipidir. Aradaki ince farklardan biri ise rüşvet suçu görevin kötüye kullanması yoluyla işlenmekteyken irtikap suçu görevin sağlamış olduğu güven veya nüfuz kötüye kullanılarak işlenmektedir.
Rüşvet Suçunun Unsurları
Suçun unsurları, bir suçun taşıması gereken şartları ifade eder. Başka bir deyişle suçun unsurlarında eksiklik bulunması halinde söz konusu suçun oluştuğu söylenemez.
Rüşvet suçu açısından suçun unsurlarından biri olan fiil, kamu görevlisine veya göstereceği bir başka kişiye, görevinin gereğini yapması veya yapmaması için doğrudan veya aracılar kullanarak menfaat temininde bulunmak şeklinde tanımlanmıştır. Burada dikkat edilmesi gereken yapılması veya yapılmaması istenen suçun kamu görevlisinin görevlerinden biri olması gerektiğidir. Yani menfaatin kamu görevlisinin görevlerinden biri olmayan bir iş nedeniyle sağlanması durumunda rüşvet suçu oluşmaz. Örneğin tapu işlemlerini halletmesi için yetkili tapu memuru yerine çaycıya rüşvet verilmesi durumunda rüşvet suçundan bahsedebilmek mümkün değildir.
Rüşvet suçu açısından dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta suçun menfaatin sağlandığı yani halk arasındaki tabiriyle rüşvetin verildiği veya rüşvet verme konusunda anlaşmaya varıldığı anda gerçekleşmiş olacağıdır. Yani rüşvet konusunda kişiler fikir birliği içerisine girmiş ancak henüz rüşvet verme işlemi gerçekleşmeden durum ortaya çıkmış ise aralarında bu konuda bir anlaşma bulunduğundan dolayı rüşvet suçu oluşmuş olacaktır.
Rüşvet suçunun bir diğer unsuru faildir. Bu suç yapısı gereği çok failli bir yapıya sahiptir. Bir tarafta rüşvet veren veya rüşvet verme vaadinde bulunan bir gerçek kişi, diğer tarafta rüşvet alan veya rüşvet anlaşmasının tarafı olan kamu görevlisi bulunmaktadır.
Rüşvet suçunun mağduru söz konusu suç kamu idaresinin güvenilirliğine karşı işlendiği için toplumdaki tüm bireylerdir .
Rüşvet suçu manevi unsur bakımından kast ile işlenebilecek bir yapıdadır. Kast, failin suçun kanuni tanımında yer alan fiilleri bilerek ve isteyerek gerçekleştirdiği durumlarda söz konusu olur.
Rüşvet Anlaşması
Rüşvet anlaşması, suçun failleri arasında yapılan ve hukuka aykırı bir anlaşmadır. Rüşvet anlaşması kamu görevlisinin rüşvet teklifini kabul etmesi veya kamu görevlisinin rüşvet teklifinin karşı tarafça kabul edilmesi anında oluşur. Kural olarak rüşvet suçu kamu görevlisinin menfaati temin ettiği anda oluşur. Ancak kanun koyucu tarafından rüşvet anlaşmasına varıldığı anda da suçun oluşacağı kabul edilmektedir. Rüşvet anlaşmasının varlığı için her iki tarafında birbirine uygun iradeleri bulunmalıdır. Rüşvet anlaşmasının açık veya örtülü yapılması suçun oluşumuna etki etmez. Aynı şekilde anlaşma yazılı veya sözlü olarak da yapılabilir.
Rüşvet Suçunun Nitelikli Halleri
Nitelikli haller, suçun temel şeklinin oluşması gereken şartların varlığının yanında kanunda özellikle aranan durumların bulunması halidir. Nitelikli haller cezayı ağırlaştırıcı ve hafifletici olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
Türk Ceza Kanunu’nun 252. maddesinin 7. fıkrasında rüşvet suçunun cezayı ağırlaştırıcı nitelikli hali düzenlenmiştir. Buna göre suçun faillerinden birinin yargı görevi yapan, hakem, bilirkişi, yeminli mali müşavir veya noter olması halinde ceza üçte birden yarısına kadar artırılarak tayin olunur. Eğer suçun karşı tarafı kişinin bu sıfatını biliyor ise onun cezası da artırılarak tayin olunacaktır. Rüşvet suçu açısından daha az cezayı gerektiren nitelikli hal bulunmamaktadır.
Etkin Pişmanlık ve Zamanaşımı
Etkin pişmanlık suç tamamlandıktan sonra gündeme gelir. Tamamlanan bir suçun ardından failin fiilinden dolayı pişmanlık duyarak suçun tamamlanmasını engellemeye yönelik hareketlerde bulunması ve mağdurun uğramış olduğu zararları gidermesi halinde gündeme gelir. Etkin pişmanlık hükümleri kanun koyucu tarafından belirlenen suçlar bakımından mümkündür. Rüşvet suçu açısından kanun koyucu Türk Ceza Kanunu’nun 254. maddesinde etkin pişmanlık hükümlerini düzenlemiştir. Rüşvet suçunda etkin pişmanlık hükmünün uygulanabilmesi belirli şartlara bağlanmıştır.
Rüşvet suçunun faillerinden biri durum resmi makamlarca öğrenilmeden rüşvetin konusunu oluşturan menfaati soruşturmaya yetkili makamlara teslim eder ise hakkında rüşvet suçundan ceza verilemez. Etkin pişmanlık hükmünden durumu yetkili makamlara bildiren fail yararlanır. Yoksa etkin pişmanlığın gerektirdiği şartları yerine getirmeyen failin sırf diğer fail tarafından durum yetkili makamlara bildirildi diye ceza almayacağı düşünülemez.
Rüşvet anlaşması yapıldıktan sonra bu durumu yetkili makamlara bildiren fail de etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanır.
Rüşvet anlaşmasına veya rüşvet suçuna aracılık eden kişilerde durum resmi makamlarca öğrenilmeden yetkili makamlara haber vermeleri halinde etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanırlar. Yoksa aracılık faaliyetinde bulunan kişiler de müşterek fail sayılmaktadır. Eğer kişi yabancı kamu görevlisine rüşvet vermiş ise etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanması mümkün değildir.
Rüşvet suçunda dava zamanaşımı süresi kanundaki düzenlemeye göre on beş yıldır. On beş yılın ardından suçun soruşturulması ve kovuşturulması mümkün değildir. Rüşvet suçunun cezası 4 ila 12 yıl arasında hapis cezasıdır.
Rüşvet Suçu Nasıl İspat Edilir?
Rüşvet suçu yapısı gereği ispatı zor olan bir suçtur. Genelde sözlü olarak ve gizli bir şekilde yapıldığı için suçun ispatı güçleşmektedir. İddiaların kanıtlanamaması durumunda rüşvet suçunda delil yetersizliği nedeniyle beraat verilir.
Suçun ispatı için varsa tanık, fotoğraf, yazılı belge, ses, görüntü veya yazışmalar gibi her türlü delilin kullanılması mümkündür. Gerçek hayatta en sık kullanılan yöntem ise kamu görevlisince rüşvet istendiği durumda kişinin paraların seri numarasını polise bildirmesi yöntemidir.
Rüşvet Suçu Hangi Mahkemede Görülür?
Rüşvet suçu açısından davaya bakmakla görevli mahkeme ağır ceza mahkemesidir. Rüşvet suçu şikayete tabi bir suç değildir. Cumhuriyet savcısı tarafından resen soruşturulmaktadır. Kural olarak kamu personellerinin soruşturulması için cumhuriyet savcısının ilgili kurumdan izin alması gerekmektedir. Ancak rüşvet suçu bu kuralın istisnası durumundadır. Bu nedenle cumhuriyet savcısı tarafından herhangi bir izne gerek olmadan soruşturulma yapılabilmektedir. Yetkili mahkeme ise rüşvet suçunun işlendiği yer mahkemesidir.
